Giải mã xu hướng việc làm trong tương lai

Bà Trần Thị Nguyệt Oanh

Chẳng hạn, người dùng có thể đưa ra những câu lệnh phức tạp, ChatGPT sẽ tự truy cập các website, lọc kết quả tìm kiếm, chạy các tính toán phân tích. Trong quá trình “trợ lý” này làm việc, bạn vẫn có thể can thiệp nếu muốn điều chỉnh yêu cầu mà không làm gián đoạn cả quá trình.

Sự tiến bộ không ngừng của công nghệ trí tuệ nhân tạo khiến nỗi lo máy móc sẽ thay thế con người càng hiển hiện rõ nét hơn. Những tiến bộ như vũ bão về công nghệ cùng với công cuộc chuyển đổi xanh và những thay đổi liên quan đến kinh tế cũng như dân số được Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) đánh giá là những yếu tố chính làm thay đổi diện mạo thị trường lao động thế giới.

Theo báo cáo The Future of Jobs 2025 của WEF, trong vòng 5 năm tới, thế giới sẽ có thêm khoảng 170 triệu việc làm, đồng thời, 92 triệu vị trí sẽ bị thay thế chính bởi những xu hướng vĩ mô nêu trên. Như vậy, tổng số việc làm trên toàn cầu sẽ tăng thêm 78 triệu vào năm 2030.

Nghề nào thêm việc?

Báo cáo The Future of Jobs 2025 cho thấy ba công việc có tốc độ nở rộ nhanh chóng nhất trong giai đoạn 2025-2030 đều là những nghề nghiệp liên quan đến công nghệ: chuyên gia dữ liệu lớn (+110%), kỹ sư công nghệ tài chính (+95%) và chuyên gia về AI và máy học (+80%).

Tuy nhiên, điều thú vị khi nhìn vào số lượng tăng trưởng tuyệt đối chính là công nhân làm việc tại các trang trại mới là công việc đứng đầu danh sách, được dự báo sẽ tăng thêm 35 triệu việc làm vào năm 2030. Công cuộc chuyển đổi xanh khuyến khích các tổ chức và cá nhân nỗ lực đầu tư giảm phát thải carbon cũng như thích nghi với biến đổi khí hậu chính là yếu tố thúc đẩy sự tăng trưởng ngoạn mục này.

Đứng sau đó là tài xế giao hàng, công nhân xây dựng công trình, nhân viên bán hàng và công nhân chế biến thực phẩm là những ngành nghề có số lượng việc làm tăng nhiều nhất trong vòng năm năm tới. Trong khi công nghệ ảnh hưởng đến tăng trưởng việc làm trong hầu hết mọi ngành nghề, các xu hướng về dân số như già hóa dân số và kinh tế bất ổn lại góp phần khiến những công việc nêu trên gia tăng đáng kể.

Nghề nào mai một?

Ở chiều ngược lại, những công việc sẽ giảm đi nhiều nhất chủ yếu liên quan đến văn thư như thu ngân và nhân viên bán vé, theo sau đó là công việc như trợ lý hành chính, thợ in ấn, kế toán và kiểm toán. Yếu tố chính thúc đẩy sự sụt giảm này chính là ứng dụng công nghệ gia tăng, sự phát triển của các công nghệ AI và xử lý thông tin cũng như các hệ thống tự động và tự vận hành. Một nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về tác động của AI tạo sinh lên thị trường lao động cho thấy khoảng 2,3% việc làm trên thế giới có nguy cơ bị tự động hóa hoàn toàn.

Ngày nay, 47% nhiệm vụ trong công việc chủ yếu do con người thực hiện hoàn toàn, con số này giảm xuống còn 33% vào năm 2030. Nhìn vào ngành dịch vụ tài chính và thị trường vốn, tỷ lệ này là 44% và 28%, cho thấy tự động hóa không chỉ làm giảm phần việc thuần túy do người làm mà cả phần việc người kết hợp máy móc thực hiện. Bên cạnh đó, xu hướng già hóa dân số và dân số trong độ tuổi lao động suy giảm cũng góp phần khiến các công việc văn thư ngày càng thu hẹp.

Thực tế, những biến động lớn như vậy trên thị trường lao động không hề mới. Cách đây 20 năm, chúng ta chưa có vị trí quản lý nội dung mạng xã hội trong doanh nghiệp. Hoặc 30 năm về trước, thiết kế trang web là một nghề nghiệp khá mới mẻ và hiếm thấy. Cuộc sống là như vậy, không ngừng vận động, có nghề mới xuất hiện, có nghề cũ mai một đi và có nghề tồn tại qua thời gian.

Sẵn sàng cho tương lai

Đứng trước những biến động lớn của thị trường việc làm, người lao động cần chủ động nắm bắt tình hình và trang bị cho mình những kỹ năng cần thiết để tăng sức cạnh tranh. Theo một nghiên cứu của The Adecco Group (Global workforce of the future research 2024), chỉ có khoảng 11% người đi làm thực sự sẵn sàng cho thị trường lao động trong tương lai, có khả năng sinh tồn trong môi trường bất định và nắm bắt cơ hội. Một tỷ lệ tương đối đáng lo ngại. Trong khi đó, các nhà tuyển dụng trên toàn thế giới đánh giá 39% kỹ năng làm việc cơ bản sẽ thay đổi hoàn toàn trong vòng năm năm tới. Con số này ở Việt Nam là 37%.

Hiện tại, top 10 kỹ năng cốt lõi mà các nhà tuyển dụng đòi hỏi ở người lao động bao gồm: (1) tư duy phân tích, (2) khả năng bền bỉ, linh hoạt và thích nghi, (3) kỹ năng lãnh đạo và khả năng tạo ảnh hưởng xã hội, (4) tư duy sáng tạo, (5) động lực làm việc và ý thức bản thân, (6) hiểu biết về công nghệ, (7) kỹ năng cảm thông và chủ động lắng nghe, (8) trí tò mò và tinh thần học hỏi lâu dài, (9) quản lý nhân tài, (10) định hướng dịch vụ và dịch vụ khách hàng.

Tuy nhiên, trong vòng 5 năm tới, nhà tuyển dụng đánh giá một số kỹ năng sẽ trở nên phổ biến hơn. Đứng đầu danh sách này chính là AI và big data, theo sau là kỹ năng liên quan đến mạng lưới và an ninh mạng và hiểu biết về công nghệ. Điều này đặc biệt chính xác với ngành dịch vụ tài chính và thị trường vốn.

Đầu tư thích đáng

Đứng trước sự biến động không nhỏ của thị trường lao động, các doanh nghiệp ngày càng đầu tư nhiều vào hoạt động nâng cao và đổi mới kỹ năng cho nhân viên nhằm đảm bảo lực lượng lao động của mình sẵn sàng trước các nhu cầu không ngừng tiến hóa của thị trường. Các nhà tuyển dụng đánh giá rằng đến 2030, chỉ có 41% nhân lực không cần phải đào tạo thêm, 29% sẽ cần được nâng cấp kỹ năng cho vai trò hiện tại và 19% cần nâng cấp kỹ năng và luân chuyển sang công việc khác.

Phần lớn doanh nghiệp (86%) sẵn sàng tự đầu tư vào các chương trình đào tạo nguồn nhân lực bởi họ ý thức được lợi ích rõ rệt từ khoản đầu tư này. Lợi ích lớn nhất chính là cải thiện năng suất lao động, bên cạnh yếu tố cải thiện sức cạnh tranh của công ty và nâng cao khả năng giữ chân nhân tài.

Chẳng hạn như tại HSBC, chúng tôi có nhiều chương trình đào tạo kỹ năng đa dạng cho nhân viên, trải dài từ AI, Data đến bền vững. Chương trình được thiết kế phù hợp với đối tượng học, phân bổ nội dung từ cơ bản đến nâng cao để nhân viên có thể tùy chọn theo trình độ bản thân.

Một câu hỏi vẫn luôn khiến nhiều người trăn trở kể từ sau cơn sốt ChatGPT cách đây ít năm, đó là: “Liệu AI có “cướp” mất việc của con người?”. Ngay từ thời điểm đó và tới tận bây giờ, quan điểm của tôi vẫn thống nhất là AI sẽ không thể hoàn toàn thay thế con người. Công nghệ AI tạo sinh vẫn còn những hạn chế liên quan đến những tác vụ đòi hỏi triển khai thực tế bên ngoài khuôn khổ máy tính, đánh giá dựa trên sắc thái hoặc kỹ năng liên quan đến tương tác giữa người với người. Bên cạnh đó, khi được trang bị kỹ năng cần thiết, con người có thể làm chủ công nghệ, dùng đó làm công cụ hỗ trợ trong công việc.