Kinh tế xanh và tuần hoàn: Con đường tất yếu để hội nhập bền vững

Áp lực hội nhập và yêu cầu chuyển đổi cấp bách

Nếu nhìn vào những con số xuất khẩu, có thể thấy Việt Nam đang nắm giữ vị thế ấn tượng. Năm 2024, tổng kim kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa đạt hơn 403 tỷ USD, 8 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam đạt gần 600 tỷ USD, đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại mạnh mẽ. Tuy nhiên, đằng sau thành tích này là những thách thức lớn, bởi phần lớn xuất khẩu đến từ các ngành sử dụng nhiều tài nguyên và lao động như dệt may, da giày, thủy sản, vốn đang chịu áp lực nặng nề từ các tiêu chuẩn xanh quốc tế.

Ông Trần Minh, Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Khoa học và Công nghệ), cho rằng nếu không chuyển đổi nhanh, cái giá phải trả sẽ rất lớn. Ông dẫn chứng, Liên minh châu Âu đang áp dụng Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), dự kiến có thể khiến Việt Nam mất từ 1,2-1,4 tỷ USD/năm lợi nhuận xuất khẩu nếu doanh nghiệp không đáp ứng được yêu cầu. Như vậy, áp lực từ bên ngoài không chỉ là cảnh báo, mà đã trở thành rào cản hữu hình đối với hàng hóa Việt Nam.

Không chỉ châu Âu, các thị trường khác như Bắc Mỹ cũng đang đặt tiêu chuẩn rất cao về môi trường và trách nhiệm xã hội. Đại diện Tham tán Thương mại Việt Nam tại Canada cho biết, nhiều nhà nhập khẩu Canada yêu cầu doanh nghiệp phải có chứng chỉ quốc tế như OEKO-TEX, FSC hay ISO 14001. Nếu không có, hàng Việt sẽ khó lọt qua vòng sơ tuyển. Điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chuyển đổi để đáp ứng yêu cầu khắt khe từ các đối tác.

Ở cấp độ doanh nghiệp, áp lực ấy càng rõ rệt hơn. Đại diện một doanh nghiệp dệt may xuất khẩu lớn thừa nhận đã phải đầu tư gần 100 tỷ đồng để nâng cấp dây chuyền sản xuất, ứng dụng công nghệ tái chế và xử lý nước thải đạt chuẩn quốc tế. Đây là khoản chi phí rất lớn, nhưng theo doanh nghiệp, nếu không làm thì nguy cơ mất đơn hàng trị giá hàng trăm tỷ đồng là điều chắc chắn. Trường hợp này cho thấy chi phí chuyển đổi tuy nặng nề, nhưng cái giá của việc không chuyển đổi còn lớn hơn nhiều lần.

Giải pháp đồng bộ để biến thách thức thành cơ hội

Để có thể hội nhập bền vững, Việt Nam không thể chỉ ứng phó tình thế, mà cần triển khai một chiến lược toàn diện từ thể chế, công nghệ đến tài chính và nhân lực.

Trước hết, hoàn thiện hành lang pháp lý cho phát triển xanh là yêu cầu tiên quyết. Như ông Trần Minh phân tích, việc tích hợp mục tiêu xanh vào các bộ luật quan trọng như luật môi trường, đầu tư, đất đai là nền tảng để định hướng lâu dài. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đang hướng tới xây dựng thị trường tín chỉ carbon, dự kiến vận hành từ năm 2028, với quy mô giao dịch có thể lên đến hàng tỷ USD. Đây sẽ là công cụ tài chính quan trọng để khuyến khích doanh nghiệp cắt giảm khí thải và đầu tư vào công nghệ sạch.

Tiếp theo, đổi mới công nghệ và áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn là chìa khóa cho sự chuyển đổi. Trong ngành dệt may, việc tái chế sợi có thể giúp tiết kiệm tới 30% nguyên liệu, đồng thời giảm hàng triệu mét khối nước thải mỗi năm. Trong ngành da giày, thay thế hóa chất bằng vật liệu sinh học đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong việc giảm phát thải độc hại. Những ví dụ này cho thấy đầu tư công nghệ xanh không chỉ giúp đáp ứng yêu cầu thị trường, mà còn mang lại lợi ích kinh tế dài hạn.

Bên cạnh công nghệ, tài chính xanh cũng là yếu tố then chốt. Theo Ngân hàng Nhà nước, đến cuối năm 2024, dư nợ tín dụng xanh tại Việt Nam đạt gần 600.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 4,5% tổng dư nợ toàn hệ thống. Đến cuối tháng 3/2025, dư nợ tín dụng xanh đạt trên 704.244 tỷ đồng, tăng 3,57% so với cuối năm 2024, chiếm tỷ trọng 4,3% tổng dư nợ. Con số này cho thấy bước khởi đầu tích cực, nhưng vẫn quá nhỏ so với nhu cầu thực tế. Các ngân hàng thương mại cần thiết kế thêm nhiều gói tín dụng ưu đãi cho doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, trong khi Chính phủ có thể khuyến khích phát hành trái phiếu xanh để huy động vốn từ thị trường quốc tế.

Ngoài ra, nâng cao nhận thức của doanh nghiệp là yếu tố không thể bỏ qua. Đại diện Tham tán Thương mại Việt Nam tại Canada lưu ý rằng nhiều doanh nghiệp trong nước còn khá thụ động, chỉ tìm hiểu tiêu chuẩn xanh khi bị đối tác yêu cầu. Nếu không chủ động chuẩn bị, doanh nghiệp sẽ luôn ở thế bị động và có nguy cơ đánh mất cơ hội. Vì vậy, việc tổ chức các khóa tập huấn, cung cấp thông tin cập nhật về tiêu chuẩn quốc tế là cần thiết để doanh nghiệp không bị tụt lại.

Cùng với đó, mở rộng hợp tác và xúc tiến thương mại xanh sẽ là đòn bẩy quan trọng. Thông qua hệ thống Thương vụ tại các thị trường trọng điểm, doanh nghiệp Việt có thể tiếp cận công nghệ tiên tiến, học hỏi mô hình sản xuất xanh từ quốc tế, đồng thời kết nối trực tiếp với đối tác tiềm năng. Đây là con đường nhanh nhất để hàng hóa Việt Nam không chỉ duy trì thị trường hiện tại, mà còn mở rộng sang những phân khúc cao cấp hơn.