Kỷ nguyên mới của chuỗi cung ứng toàn cầu

Theo nghiên cứu của CEL, chuỗi cung ứng toàn cầu đang bước vào một giai đoạn hoàn toàn khác: phân mảnh, biến động và gián đoạn thường trực. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo kinh tế toàn cầu chỉ tăng trưởng khoảng 2,6%/năm đến 2027. Cùng lúc đó, nợ công leo thang, lạm phát do thuế quan, biến động tỷ giá và các cú sốc biến đổi khí hậu tạo ra tầng áp lực chồng chéo.

Trong bối cảnh ấy, mô hình “tối ưu chi phí” từng làm nên thành công trong ba thập kỷ qua không còn đủ sức chống đỡ. Chuỗi cung ứng buộc phải tái thiết kế để linh hoạt và kiên cường hơn, sẵn sàng tái định tuyến, tái phân bổ và tái cân bằng bất cứ lúc nào.

Đông Nam Á đang nổi lên như một tâm điểm thử nghiệm cho mô hình chuỗi cung ứng mới. Với vị trí địa chiến lược, chi phí lao động cạnh tranh và dòng vốn FDI mạnh mẽ, khu vực vừa đối mặt thách thức, vừa nắm giữ cơ hội.

Năm 2023, ASEAN thu hút kỷ lục hơn 230 tỷ USD FDI, bất chấp dòng vốn toàn cầu suy giảm. Xuất khẩu hàng hóa đạt 1,8 nghìn tỷ USD, trong đó hơn 40% hướng tới các thị trường phát triển. Đáng chú ý, dòng vốn tập trung vào lĩnh vực xanh và số – minh chứng rõ rệt cho xu thế

“China+1” Các tập đoàn đa quốc gia không chỉ tìm nơi tối ưu chi phí, mà đang phân tán rủi ro và xây dựng năng lực mô-đun ngay trong ASEAN. Điều này cho thấy khu vực đã bước sang giai đoạn mới: từ “công xưởng vệ tinh” chi phí thấp, hướng tới kiến trúc phân tán, công nghệ cao và kiên cường hơn, tạo nền tảng cho tăng trưởng dài hạn.

Tại Việt Nam, bão Yagi (9/2024) gây thiệt hại ước tính gần 40 nghìn tỷ đồng ( xấp xỉ 1,63 tỷ USD), làm đình trệ sản xuất tại Hải Phòng và Quảng Ninh, cắt điện diện rộng, kéo giảm dự báo GDP quốc gia 0,15 điểm %. Doanh nghiệp có “kịch bản mở” – điện dự phòng, chuyển tải đơn hàng liên vùng, bảo hiểm gián đoạn – phục hồi nhanh hơn và giữ được thị phần.

Một số quốc gia như Indonesia “ nút thắt” logistics bào mòn sức cạnh tranh. Chi phí logistics chiếm tới 23–24% GDP, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu, làm giảm sức cạnh tranh của nông sản và hàng tiêu dùng buộc Chính phủ đã khởi động Hệ sinh thái Logistics

Hay như tại Philippines, trong đại dịch COVID-19, kiểm dịch nghiêm ngặt tại cảng khiến chuỗi lương thực tắc nghẽn. Gián đoạn thu mua – chế biến – vận tải đã đẩy chi phí nhập khẩu gạo, thực phẩm chế biến tăng vọt, góp phần đẩy lạm phát lên mức kỷ lục. Người dân chịu gánh nặng chi tiêu, doanh nghiệp mất lợi thế cạnh tranh…

Chính những vấn đề này đã tạo động lực để ASEAN thông qua Khung hiệu quả và khả năng phục hồi chuỗi cung ứng 2024, nhấn mạnh năng lực logistics và ứng phó khủng hoảng. Việt Nam, Thái Lan, Indonesia, Malaysia đồng loạt đẩy mạnh đầu tư cảng biển, cao tốc và trung tâm logistics.

Các doanh nghiệp cần ứng dụng trí tuệ nhân tạo, mô phỏng số, hộ chiếu sản phẩm để dự báo rủi ro và đa dạng hóa nguồn cung. Song song là đào tạo kỹ năng số cho lực lượng lao động, chuẩn bị cho mô hình sản xuất mô-đun, phân tán.

Quản trị rủi ro cần hợp tác khu vực. ASEAN đang xúc tiến hành lang logistics xuyên biên giới, chia sẻ dữ liệu rủi ro và tiêu chuẩn chuỗi cung ứng xanh. Phiên bản 3.0 của Hiệp định Thương mại ASEAN–Trung Quốc dự kiến ký năm 2025, bổ sung nhiều nội dung về kinh tế số và kinh tế xanh, mở thêm động lực cho khu vực.

Các chuyên gia nhấn mạnh, trong bối cảnh mới ba “mệnh lệnh chiến lược” không thể bỏ qua: Trước tiên cần chuyển từ quản lý nhà cung cấp theo giao dịch sang điều phối toàn chuỗi, dựa trên niềm tin, cơ chế khuyến khích chung và tiếng nói chính sách.

Định nghĩa lại quy mô, từ “siêu nhà máy” tập trung sang mạng lưới “mô-đun” phân tán, có thể điều chỉnh công suất và phối hợp liên vùng.

Đồng thời, xem xét khả năng đòn bẩy tăng trưởng. Trong đó, không chỉ là “bảo hiểm” tốn kém, mà là lợi thế cạnh tranh giúp thu hút FDI và gia tăng thị phần khi thị trường biến động.

Thế giới thay đổi nhanh và tốc độ thay đổi còn tăng lên. Trong “bức tranh” ấy, Đông Nam Á không thể tiếp tục dựa vào những bản kế hoạch cố định. Khu vực cần thay đổi để thích ứng, định hướng rõ ràng nhưng linh hoạt, xoay chuyển theo hoàn cảnh, từ dịch chuyển đầu tư đến biến động thương mại và cú sốc khí hậu.

Ở cấp doanh nghiệp, mỗi công ty cần một chiến lược sống liên tục học hỏi, điều chỉnh và tái thiết kế chuỗi cung ứng để vừa phòng ngừa rủi ro, vừa tận dụng cơ hội.

Chỉ khi Chính phủ và doanh nghiệp cùng hành động, thích ứng ở cấp khu vực mới có thể biến khó khăn thành thành nền tảng cho tăng trưởng bền vững và gia tăng vị thế toàn cầu.